Στις 25 Δεκεμβρίου 1999 ξεκίνησε στην Αμερική η προβολή της καινούργιας ταινίας του `Αντονυ Μιγκέλα, με τίτλο The Talented Mr. Ripley, και πρωταγωνιστές τον Ματ Ντέιμον στον ομώνυμο ρόλο, την Γκουίνεθ Πάλτροου και τον Τζουντ Λόου. Πρόκειται για τη δεύτερη μεταφορά του μυθιστορήματος της Πατρίσια Χάισμιθ, Ο Ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϋ - η πρώτη είχε γίνει το 1960 από τον Ρενέ Κλεμάν με τίτλο ‘Plein Soleil’, και τον Αλαίν Ντελόν στον ρόλο του Τομ Ρίπλεϋ. Με αφορμή την προβολή της ταινίας στην Αθήνα το Μάρτιο, ένα μικρό αφιέρωμα στη συγγραφέα που όπως έλεγε ο μεγάλος Γκρέαμ Γκρην ‘....έχει δημιουργήσει ένα δικό της σύμπαν, ένα κόσμο κλειστοφοβικό και παράλογο, στο οποίο μπαίνουμε κάθε φορά με μια αίσθηση προσωπικού κινδύνου....’
Η Πατρίσια Χάισμιθ γεννήθηκε στο Φορτ Γουόρθ του Τέξας το 1921. Στις αρχές της δεκαετίας του `40 εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη κι άρχισε να ασχολείται συστηματικά με το γράψιμο, ενώ για λόγους βιοποριστικούς εργαζόταν σαν κειμενογράφος κόμικς. Εκείνη την περίοδο σύχναζε στους κύκλους των διανοούμενων του Γκρήνουιτς Βίλατζ, και έκανε παρέα με τον Τρούμαν Καπότε, την Κάρσον ΜακΚάλερς και τον Τζόζεφ Λόουζυ. Το 1950 κυκλοφορεί το πρώτο της μυθιστόρημα με τίτλο Strangers on a Train, τα δικαιώματα του οποίου αγοράζει αμέσως ο `Αλφρεντ Χίτσκοκ, για να γυρίσει (σε σενάριο του Ρέιμοντ Τσάντλερ) μια από τις πιο συναρπαστικές ταινίες της σταδιοδρομίας του, τον Άγνωστο του Εξπρές. Χάρη στην οικονομική ανεξαρτησία που της προσφέρει η επιτυχία των βιβλίων της, η Χάισμιθ ξεκινάει μια περιπλάνηση στην Ευρώπη, όπου γράφει και το πρώτο βιβλίο της πενταλογίας του Κυρίου Ρίπλεϋ, και το - αμετάφραστο στην Ελλάδα - The Two Faces of January, που εκτυλίσσεται στη χώρα μας. Στα τέλη της δεκαετίας του `60 εγκαθίσταται οριστικά στην Ευρώπη, αρχικά στη Γαλλία και στη συνέχεια στην Ελβετία. Γράφει συνέχεια (20 μυθιστορήματα, 7 συλλογές διηγημάτων, παιδικά βιβλία και δοκίμια), ενώ ταυτόχρονα ασχολείται με την κηπουρική, την ξυλουργική, τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Τα βιβλία της γίνονται ταινίες, θεατρικά έργα και τηλεταινίες - πολλά με αμφισβητήσιμο βαθμό επιτυχίας. Την αξία των βιβλίων της αναγνωρίζουν κοινό και κριτικοί ομόφωνα, όπως επίσης και οι συνάδελφοί της, οι οποίοι της απονέμουν το γαλλικό Grand Prix de Litterature Policiere το 1957 και το Silver Dagger της Βρετανικής Ένωσης Συγγραφέων Αστυνομικών Βιβλίων το 1964. Η Χάισμιθ, η αποκαλούμενη και ‘πρωθιέρεια του απεχθούς’, πέθανε στην Ελβετία το Φεβρουάριο 1995, όπου ζούσε τα τελευταία χρόνια εντελώς απομονωμένη, σε ένα εξοχικό σπίτι κοντά στο Λοκάρνο, με μόνη συντροφιά τις γάτες της. Οι Times της αφιέρωσαν το κύριο άρθρο τους, εκφράζοντας τη θλίψη τους για το γεγονός ότι με το θάνατό της ‘φτωχαίνει το διαθέσιμο απόθεμα ανατριχιαστικής ευχαρίστησης’.
Τα βιβλία της Χάισμιθ ξεφεύγουν από την απλή αστυνομική λογοτεχνία και εντάσσονται στο χώρο του ψυχολογικού νουάρ ή του μυθιστορήματος σασπένς. Οι θεωρητικοί της αστυνομικής λογοτεχνίας την αναφέρουν ως ‘....εκείνη που επανεφεύρε το αστυνομικό μυθιστόρημα, αντικαθιστώντας το μυστήριο με την ψυχολογία του εγκλήματος’. Άλλοι πάλι διακρίνουν τα βιβλία της σε Αμερικάνικα και Ευρωπαϊκά` στα δεύτερα συναντάμε Αμερικανούς που ζουν στην Ευρώπη, και την επιρροή της γηραιάς ηπείρου πάνω στη διαμόρφωση της ψυχολογίας τους - κάτι που θυμίζει έντονα τον Χένρυ Τζέημς. Η γραφή της είναι επιμελημένα απλή, διότι όπως έλεγε κι η ίδια ‘...κύριος στόχος μου είναι η καθαρότητα’. Οι κυριότεροι άξονες του έργου της είναι το αργό και σταδιακό γλίστρημα των ηρώων της προς το έγκλημα και οι επιπτώσεις της ενοχής στο χαρακτήρα τους, καθώς επίσης οι επιπτώσεις του εγκλήματος στα άτομα και την κοινωνία. Τα έργα της διαπνέει ένας έντονος μισογυνισμός (Ιστορίες για Μισογύνηδες), ενώ από νωρίς την απασχόλησε η παρεκκλίνουσα σεξουαλική συμπεριφορά (π.χ., το μπεστ-σέλερ The Price of Salt, που κυκλοφόρησε το 1952 με το ψευδώνυμο Claire Morgan, και το τελευταίο της βιβλίο Small G: a summer idyll). Ο πιο χαρακτηριστικός ήρωάς της είναι πάντως ο Τομ Ρίπλεϋ, ένας ιδιαίτερα σαγηνευτικός και χαρισματικός εγκληματίας - κατ’ άλλους ένας ψυχωσικός δολοφόνος - ένας σύγχρονος Εωσφόρος που καταφέρνει να τη βγάζει πάντοτε καθαρή. Ο αγαπημένος κινηματογραφικός Ρίπλεϋ της Χάισμιθ ήταν ο Αλαίν Ντελόν, και σ’ αυτό θα συμφωνήσουμε κι εμείς, χωρίς να έχουμε δει βέβαια πόσο ταλαντούχος θα είναι ο κύριος Ρίπλεϋ του Ματ Ντέιμον.

Μια επιλεκτική βιβλιογραφία τίτλων μεταφρασμένων στα ελληνικά:
Ο Ταλαντούχος Κύριος Ρίπλεϋ (Λιβάνης)
Ο Ρίπλεϋ κάτω από το χώμα (Παρατηρητής)
Ο Αμερικάνος φίλος (Παρατηρητής)
Το αγόρι και ο Ρίπλεϋ (Λιβάνης)
Ιστορίες για μισογύνηδες (Γράμματα)
Το ημερολόγιο της Ηντιθ (Λιβάνης)
Σενάριο Αγωνίας (Λιβάνης)
Βαθιά Νερά (Ροές)
Το γυάλινο κελί (Ροές)
Πρόσφατα, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ η πιο προσεγμένη μετάφραση βιβλίου της Χάισμιθ` πρόκειται για Το εγχειρίδιο του κτηνώδους φόνου για ζωόφιλους (The animal-lover’s book of beastly murder, 1975), το οποίο περιλαμβάνει μια εκτενέστατη βιογραφία και εργογραφία της συγγραφέως. Από τις ίδιες εκδόσεις πρόκειται να κυκλοφορήσει σύντομα και Ο κύριος Ρίπλεϋ κάτω από το νερό, το τελευταίο βιβλίο της πενταλογίας του κυρίου Ρίπλεϋ, που είναι αμετάφραστο ακόμα στα ελληνικά.

.....Και μια φιλμογραφία ταινιών που βασίστηκαν σε βιβλία της
Strangers on a Train (Alfred Hitchcock, 1951, Farley Granger, Robert Walker, Ruth Roman) (τίτλος βιβλίου: Ο Άγνωστος του Εξπρές)
Plein Soleil (Rene Cleman, 1960, Alain Delon, Marie Laforet, Maurice Ronet) (τ.β.: Ο Ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϋ)
Le Meurtrier (Claude Autant-Lara, 1966, Maurice Ronet, Robert Hossein, Marina Vlady) (τ.β.: The Blunderer)
Once you Kiss a Stranger (Robert Sparr, 1969, Paul Burke, Carol Lynley) (τ.β.: Ο Άγνωστος του Εξπρές)
An American Friend (Wim Wenders, 1977, Bruno Ganz, Dennis Hopper, Samuel Fuller, Nicholas Ray) (τ.β.: Το Παιχνίδι του Ρίπλεϋ)
Dites-lui que je l’aime (Claude Miller, 1977, Gerard Depardieu, Miou-Miou) (τ.β.: Sweet Sickness)
Glass Cell (1977) (τ.β.: Το γυάλινο κελί)
Eaux Profondes (Michel Deville, 1981, J.L. Trintignant, I. Huppert) (τ.β.: Βαθιά Νερά)
Edith’s Diary (1983, Angela Winkler) (τ.β.: Το Ημερολόγιο της Ηντιθ)
The Two Faces of January (1985)
Le Cri de Hibou (Claude Chabrol, 1987, Mathilda May) (τ.β.: The Cry of the Owl)
A Suspension of Mercy (1989) (τ.β.: Σενάριο Αγωνίας)
και μία μαύρη κωμωδία: Πέτα τη Μαμά από το Τρένο (Throw Mama from the Train) (Danny de Vito, 1987, Bill Crystal, Anne Ramsey) (στηρίζεται στον Άγνωστο του Εξπρές)

Χίλντα Παπαδημητρίου