Το δράμα του Ανατολικό Τιμόρ
Στις μέρες μας, είναι πολύ πιο εύκολο να πληροφορηθείς με κάθε λεπτομέρεια τι έγινε στο γάμο του τάδε δευτεροκλασάτου τηλεοπτικού αστέρα ή στα βαφτίσια του δείνα γόνου κοσμικών, παρά να μάθεις τι τρέχει στις γειτονικές σου χώρες. Και αφού το εθνικό μας σπορ είναι η ομφαλοσκόπηση, όπως έγραφε ο Σπύρος Κατσιγιάννης στο ΖΟΟ νο 17, άντε τρέχα γύρευε να βρεις τι συμβαίνει στο Ανατολικό Τιμόρ - και κατ’ αρχάς που βρίσκεται αυτό; Έτσι, για άλλη μια φορά συντελείται μια γενοκτονία, ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, με την ανοχή όλων των πολιτισμένων και μη κρατών της υφηλίου.
Η ιστορία του Α. Τιμόρ
Το Ανατολικό Τιμόρ αποτελεί το ήμισυ της νήσου Τιμόρ, που βρίσκεται στη νοτιοανατολική άκρη του Αρχιπελάγους της Ινδονησίας, στον Ειρηνικό, λίγο πιο πάνω από την Αυστραλία. Υπήρξε αποικία των Πορτογάλων από το 1520, ενώ στη διάρκεια του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου κατελήφθη προσωρινά από τους Ιάπωνες. Όταν το 1975 η Πορτογαλία αποφάσισε την ανεξαρτοποίηση των αποικιών της την επαύριο της Επανάστασης των Γαρύφαλλων i, στο Α. Τιμόρ δημιουργήθηκαν δύο κόμματα: το UDT που ήθελε την περιορισμένη ανεξαρτησία της χώρας με παράλληλη διατήρηση στενών σχέσεων με την Πορτογαλία, και το μαρξιστικής ιδεολογίας FRETILIN που επιδίωκε την πλήρη οικονομική και πολιτική ανεξαρτησία του Α. Τιμόρ. Εννέα μέρες μετά την διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Α. Τιμόρ, στις 7 Δεκεμβρίου 1975, οι στρατιωτικές δυνάμεις της γειτονικής Ινδονησίας εισέβαλαν στο νησί με την πρόφαση της αποφυγής ενός εμφύλιου πολέμου (σας θυμίζει μήπως την επέμβαση της Τουρκίας στην Κύπρο, το 1974;) και την επόμενη χρονιά προσάρτησαν το κρατίδιο ως 27η επαρχία της Ινδονησίας. Την προσάρτηση του Α. Τιμόρ δεν αναγνώρισαν ποτέ τα Ηνωμένα Έθνη, ενώ η μοναδική χώρα που την αποδέχτηκε ήταν η γειτονική Αυστραλία - είχε συμφέροντα στα πετρέλαια της περιοχής, βλέπετε!
Οι λόγοι της ενσωμάτωσης από την Ινδονησία
Το σημερινό κράτος της Ινδονησίας - οι πρώην Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες - απέκτησε την ανεξαρτησία του από την Ολλανδία μόλις μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και αποτελείται από το Αρχιπέλαγος της Ινδονησίας, δηλαδή από τα νησιά Σουμάτρα, Ιάβα, Βόρνεο, `Ιριαν Τζάγια, Σουλαβέσι και Τιμόρ. Πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος της χώρας ήταν ο Σουκάρνο, που υπήρξε αγωνιστής της ανεξαρτησίας της χώρας από τη δεκαετία του `20. Εδώ βάζουν για άλλη μια φορά το δαχτυλάκι τους οι ΗΠΑ, οι οποίες μετά τη λήξη του πολέμου ακολούθησαν την εξής τακτική σε σχέση με τις πρώην ευρωπαϊκές αποικίες στην Ασία: όπου υπήρχαν εθνικιστικά κινήματα αριστερής απόκλισης, π.χ., στο Βιετνάμ, οι Αμερικανοί υποστήριξαν την επανεγκαθίδρυση της ευρωπαϊκής αποικιακής διοίκησης. Αντίθετα, στις χώρες όπου οι εθνικιστές δεν προέρχονταν από την αριστερά, π.χ., στην Ινδία, η Ουάσινγκτον υποστήριξε την ανεξαρτησία τους. Έτσι λοιπόν, η αριστερών τάσεων κυβέρνηση του Σουκάρνο δεν άντεξε το πλευροκόπημα των ΗΠΑ, και το 1965, ανετράπη από τους στρατιωτικούς που με τη βοήθεια των ΗΠΑ παρέδωσαν την εξουσία στο δικτάτορα Σουχάρτο. Στη διάρκεια του πραξικοπήματος σφαγιάστηκαν 550,000 αντιφρονούντες κυρίως αριστεροί, σε ένα όργιο βίας που θεωρείται πια σαν ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα της σύγχρονης ιστορίας ii. Η στρατιωτική χούντα κατάφερε να αντιμετωπίσει ικανοποιητικά και τα αποσχιστικά κινήματα της Βόρειας Σουμάτρας (Ασέχ) και του `Ιριαν Τζάγια (Παπούα), που είχαν εκδηλωθεί από τις αρχές της δεκαετίας του `60. Ίσως λοιπόν η Τζακάρτα με την κατοχή του Α. Τιμόρ να έκανε μια ακόμα επίδειξη δύναμης.
Όσο το Α. Τιμόρ βρισκόταν υπό πορτογαλική κατοχή, η Ινδονησία δεν είχε τολμήσει να κινηθεί, μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του όμως είδε μια ευκαιρία να προσεταιριστεί τους φυσικούς πόρους του (τεράστιες φυτείες καφέ, καουτσούκ, μαργαριτάρια, πετρέλαιο στον υποθαλάσσιο χώρο της Θάλασσας του Τιμόρ). Ο στόχος ήταν εύκολος, αφού το 1975 ο πληθυσμός της Ινδονησίας ήταν 140,000,000 κάτοικοι (μουσουλμάνοι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, είναι μια από τις μεγαλύτερες μουσουλμανικές χώρες στον κόσμο), ενώ το Α. Τιμόρ αριθμούσε μόνο 800,000 ψυχές. Στα πρώτα πέντε χρόνια της ινδονησιακής κατοχής εκτιμάται ότι γύρω στις 200,000 κάτοικοι του Α. Τιμόρ πέθαναν από τα βασανιστήρια, τις εκτελέσεις, τους βομβαρδισμούς με Ναπάλμ, τις επιδημίες, την υποχρεωτική μετεγκατάσταση ολόκληρων χωριών σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως στο Δυτικό Τιμόρ και την πείνα. Οι απώλειες αυτές σε σχέση με το συνολικό πληθυσμό της χώρας (το 1/4 περίπου) συνιστούν μια από τις μεγαλύτερες γενοκτονίες της μεταπολεμικής ιστορίας.
Ο ρόλος των ΗΠΑ πριν και μετά την εισβολή και η διεθνής κοινότητα
Τις παραμονές της εισβολής στο Α. Τιμόρ, ο Κίσινγκερ αυτοπροσώπως έδωσε το πράσινο φως για την επέμβαση, και το 90% των όπλων του ινδονησιακού στρατού ήταν αμερικανικής προέλευσης. Ο Αμερικανός πρέσβης στον ΟΗΕ Daniel Moynihan καυχάται μάλιστα στα απομνημονεύματά του ότι κατάφερε να οδηγήσει σε αποτυχία όλες τις προσπάθειες του ΟΗΕ να παρέμβει υπέρ του Α. Τιμόρ. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του Οργανισμού ζήτησε από την κυβέρνηση της Τζακάρτα να αποσύρει τις δυνάμεις της, αλλά τα οικονομικά συμφέροντα των υπερδυνάμεων στην περιοχή μπλόκαραν κάθε πιο ενεργή επέμβαση iii. Η Βρετανία μέχρι πρόσφατα ήταν ο σημαντικότερος προμηθευτής όπλων της Ινδονησίας, ενώ στη χώρα είχαν και έχουν σημαντικές επενδύσεις και στρατιωτικά συμφέροντα η Ιαπωνία, ο Καναδάς, η Ολλανδία και η Γερμανία.
Τα είκοσι τρία χρόνια της κατοχής και το δημοψήφισμα της 31ης Αυγούστου
Παρά τις μαζικές δολοφονίες αντιφρονούντων και τα σκληρά αστυνομικά μέτρα των ινδονησιακών δυνάμεων, το FRETILIN αμέσως μετά τη εισβολή ξεκίνησε ένοπλο αγώνα στα βουνά της χώρας, πράγμα που έκανε την Ινδονησία να προχωρήσει σε μαζικές αναγκαστικές μετεγκαταστάσεις χωρικών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, για να αποκόψει τους αντάρτες από τους κατοίκους της χώρας που τους υποστήριζαν. Ένας από τους στόχους της Τζακάρτα ήταν και η πλούσια κινεζική παροικία που αριθμούσε 20,000 άτομα και η οποία εξολοθρεύτηκε κυριολεκτικά. Το 1979, η κυβέρνηση Σουχάρτο επέτρεψε για πρώτη φορά την επίσκεψη δυτικών διπλωματών στο Α. Τιμόρ: το θέαμα που αντίκρισαν ήταν εφάμιλλο της κατάστασης στη Μπιάφρα και την Καμπότζη. Εν τούτοις, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ Ed Masters κατάφερε να καθυστερήσει την ανθρωπιστική βοήθεια στους λιμοκτονούντες κατοίκους του Α. Τιμόρ επί εννέα μήνες. Εκτός από τη γενοκτονία των κατοίκων, οι Ινδονήσιοι απαγόρευσαν τη χρήση της επίσημης μέχρι τότε γλώσσας που ήταν τα πορτογαλικά, και επέβαλαν ως υποχρεωτική επίσημη γλώσσας την Ινδονησιακή διάλεκτο Bahasa. Ακόμα, επέτρεψαν και ενεθάρρυναν τη μαζική μετανάστευση Ινδονησίων χωρικών ώστε να αλλοιωθεί η σύνθεση του πληθυσμού.
Το 1991, παραμονές της επίσκεψης μιας πορτογαλικής επιτροπής που θα ερευνούσε τις καταγγελίες για κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο ινδονησιακός στρατός άνοιξε πυρ κατά άοπλων αμάχων που παρακολουθούσαν την κηδεία ενός δολοφονημένου αντάρτη, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πάνω από 200 άτομα. Τότε ξεκίνησε και η ενεργή επέμβαση της Καθολικής Εκκλησίας της χώρας (μεγάλο ποσοστό των κατοίκων είναι ρωμαιοκαθολικοί, αλλά υπάρχουν και πολλοί ανιμιστές), που με επικεφαλής τον Αρχιεπίσκοπο Belo προσπάθησε να τραβήξει την προσοχή της διεθνούς κοινής γνώμης στο πρόβλημα του Τιμόρ. Το δράμα του Α. Τιμόρ έφτασε στο προσκήνιο, όταν η Σουηδική Ακαδημία απένειμε το Νόμπελ Ειρήνης το 1996 στον Αρχιεπίσκοπο Belo και στον Jose Ramos-Horta, ένα εξόριστο κάτοικο του Τιμόρ που είναι εδώ και χρόνια ο πρεσβευτής της χώρας στα Ηνωμένα Έθνη. Ο Ramos-Horta δήλωσε τότε ότι το βραβείο θα έπρεπε να δοθεί στον καταδικασμένο σε εικοσαετή κάθειρξη ηγέτη του FRETILIN, τον Jose Xanana Gusmao, ενώ πολλοί δημοσιογράφοι παρομοίασαν τότε τον Αρχιεπίσκοπο Belo με το αιδεσιμότατο Tutu, τον νοτιοαφρικανό αγωνιστή κατά του απαρτχάιντ.
Το 1998, ο πραξικοπηματίας πρόεδρος της Ινδονησίας Σουχάρτο αναγκάστηκε να παραιτηθεί υπό την πίεση των μαζικών φοιτητικών και εργατικών διαδηλώσεων, της οικονομικής κρίσης και της κρατικής διαφθοράς. Ο διάδοχός του, ο πρόεδρος Χαμπίμπι συμφώνησε στη διεξαγωγή εκλογών στην Ινδονησία και στη διενέργεια δημοψηφίσματος για το μέλλον του Α. Τιμόρ. Τις εκλογές κέρδισε η ηγέτης της αντιπολίτευσης Μεγκαουάτι Σουκαρνοπούτρι, η οποία αναγκάστηκε να αρχίσει διαπραγματεύσεις για τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος. Η διεθνής κοινότητα για άλλη μια φορά μέτρησε τα οικονομικά συμφέροντά της και το φτηνό εργατικό δυναμικό της Ινδονησίας και δέχτηκε σχεδόν ασυζητητί τους όρους της Τζακάρτα, να διεξαχθεί δηλαδή το δημοψήφισμα από την Ινδονησία, τη χώρα κατοχής!
Το δημοψήφισμα διεξήχθη στις 31 Αυγούστου μέσα σε ένα όργιο βίας από μεριάς των παραστρατιωτικών ινδονησιακών οργανώσεων, παρόλα αυτά ο λαός του Α. Τιμόρ ψήφισε σε ποσοστό 85% υπέρ της ανεξαρτησίας της χώρας. Νέος κύκλος βίας και σφαγών οργανώθηκε από μεριάς της Ινδονησίας, αυτή τη φορά όμως ακόμα και οι χλιαροί παρατηρητές των Ηνωμένων Εθνών αναγκάστηκαν να καταγγείλουν τη βία, ενώ αρκετοί δυτικοί δημοσιογράφοι μετέφεραν στις πρώτες σελίδες των εφημερίδων όλου του κόσμου τις σφαγές και τις καταστροφές που συνεχίζουν να προκαλούν οι Ινδονήσιοι παραστρατιωτικοί. Το τι μέλλει γενέσθαι είναι ακόμα αβέβαιο, το μόνο σίγουρο είναι ότι η διεθνής κοινή γνώμη αναγκάστηκε να ανοίξει τα μάτια και να δει την ύπαρξη ενός προβλήματος που αγνοούσε επί είκοσι τρία χρόνια.
Ο Αμερικανός γλωσσολόγος και διανοούμενος Noam Chomskyiv, σε μια συνέντευξη που έδωσε στο CBC μετά το δημοψήφισμα, δήλωσε ότι η προσπάθεια βίαιης καταστολής πριν και μετά το δημοψήφισμα ήταν αναμενόμενη, αφού ο ανίσχυρος ΟΗΕ ήταν προφανές ότι έκανε ότι μπορούσε για να καθυστερήσει και να υποβαθμίσει το όλο ζήτημα του δημοψηφίσματος. Όσο οι ΗΠΑ καταφέρνουν να χειραγωγούν τον ΟΗΕ πολιτικά και οικονομικά - μην ξεχνάμε ότι το τεράστιο οικονομικό πρόβλημα του ΟΗΕ οφείλεται και στα χρέη που αρνούνται να πληρώσουν οι ΗΠΑ - και από τη στιγμή που ο ΟΗΕ στερείται μιας μόνιμης ειρηνευτικής δύναμης και στηρίζεται σε όποια χώρα είναι πρόθυμη να του προσφέρει στρατεύματα, οι αγριότητες θα συνεχίζονται στο Τιμόρ και παντού στον κόσμο. Κατά τον Chomsky, μόνο η πίεση των απλών πολιτών στις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Βρετανία και σε όλη τη Δύση θα αναγκάσει τις μεγάλες δυνάμεις να στείλουν στο Ανατολικό Τιμόρ ανθρωπιστική βοήθεια και την ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ, για να γλιτώσουν τον μαστιζόμενο πληθυσμό από την ολοκληρωτική εξαφάνιση. Ήδη, κατά τους δυτικούς δημοσιογράφους και τον αυτοεξόριστο πλέον Αρχιεπίσκοπο Belo, στη διάρκεια του Σεπτεμβρίου δολοφονήθηκαν από τους παραστρατιωτικούς 10,000 άνθρωποι, ενώ άλλοι τόσοι είχαν δολοφονηθεί από τις αρχές Απριλίου. Θα προτιμήσουν πάλι οι μεγάλες δυνάμεις τις οικονομικές συμφωνίες και το φτηνό εργατικό δυναμικό της Ινδονησίας, ή θα διστάσουν μπροστά στην κατακραυγή της διεθνούς κοινότητας; Ας είμαστε αισιόδοξοι παρά τις αντίθετες ενδείξεις, ή τουλάχιστον ας ευχηθούμε να κλείσει η πληγή του Α. Τιμόρ με την καινούργια χιλιετία.
Πηγές:
- Το άρθρο της ΑΥΓΗΣ της 26ης Σεπτεμβρίου 1999, με τίτλο ‘Εννέα Ερωτήσεις και Απαντήσεις για το Ανατολικό Τιμόρ’.
- Τα διάφορα σχετικά sites του Internet, μέσω του yahoo. Ενδεικτικά αναφέρω το East Timor Action Network και το Timor Today του Juan Ramos-Horta. Όποιος θέλει μπορεί να στείλει μήνυμα συμπαράστασης στο λαό του Α. Τιμόρ, στη σελίδα των ‘hackers υπέρ της ανεξαρτησίας του Α. Τιμόρ’, που υπάρχει από το 1997, στη διεύθυνση http://www. dfa-deplu.go.id
- Rough Guide to Portugal.
Χίλντα Παπαδημητρίου
i Από τις αρχές της δεκαετίας του `70, μέσα στον πορτογαλικό στρατό που υπηρετούσε στις αποικίες της Αφρικής δημιουργήθηκε μια ομάδα δημοκρατικών αξιωματικών, που με επικεφαλής το συνταγματάρχη Otelo de Carvalho ανέτρεψε το δικτάτορα Καετάνο με την αναίμακτη επανάσταση των Γαρύφαλλων, στις 25 Απριλίου του 1974, επανέφερε τη δημοκρατία και διακήρυξε την ανεξαρτοποίηση όλων των αποικιών της χώρας, δηλαδή της Πορτογαλικής Γουινέας, της Αγκόλα, της Μοζαμβίκης, του Πράσινου Ακρωτηρίου και του Ανατολικού Τιμόρ.
ii Την ιστορία του πραξικοπήματος περιγράφει ρεαλιστικά η εξαιρετική ταινία του Peter Weir, ‘The Years of Living Dangerously’ (Επικίνδυνα Χρόνια), με τους Mel Gibson, Sigourny Weaver και Linda Hunt.
iii Το 1992 ο πρόεδρος της Coca Cola δήλωνε, ‘Όταν σκέφτομαι την Ινδονησία, μια χώρα με 180,000,000 κατοίκους, κατά μέσο όρο ηλικίας 18 ετών, που ως μουσουλμάνοι απαγορεύεται να πίνουν αλκοόλ, συνειδητοποιώ ότι είναι ο Παράδεισος’ (!)
iv Ο Noam Chomsky είναι καθηγητής γλωσσολογίας στο ΜΙΤ, πολιτικός ακτιβιστής και συγγραφέας πολλών άρθρων και βιβλίων για εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, τις διεθνείς υποθέσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τον πόλεμο του Βιετνάμ, αλλά και με το Α. Τιμόρ για το οποίο γράφει εδώ και πολλά χρόνια.