30 Απριλίου 1975: Και οι τελευταίοι Αμερικανοί εγκαταλείπουν τη Σαϊγκόν

[Πρόλογος] Οι μεγαλύτεροι αναγνώστες του Π&Ρ θα θυμούνται τη μέρα που οι τελευταίοι Αμερικανοί εγκατέλειψαν τη Σαϊγκόν, ενώ από τα ελικόπτερά τους κρέμονταν σαν σταφύλια οι νοτιοβιετναμέζοι συνεργάτες τους. Ήταν μερικούς μήνες μετά τη δικιά μας μεταπολίτευση, και οι εφημερίδες κάλυψαν το γεγονός εκτενέστατα. Η πραγματικότητα έχει συγχωνευτεί πια με τις δεκάδες ταινίες που είδαμε έκτοτε για τον πόλεμο του Βιετνάμ, αυτό όμως που θα μείνει αξέχαστο ήταν μια αίσθηση θριάμβου: ήταν ο πρώτος πόλεμος στην ιστορία που έχαναν οι Αμερικάνοι.
Ο λαός του Βιετνάμ δικαιούνταν αυτή τη νίκη, αφού στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της, η χώρα βρισκόταν υπό κατοχή: των Κινέζων, των Γάλλων, των Γιαπωνέζων στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και μετά πάλι των Γάλλων. Στη διάρκεια του πολέμου, οι εξόριστοι Βιετναμέζοι οργάνωσαν το αντιστασιακό κίνημα των Βιετμίνχ, που είχε στόχο πρώτα την απελευθέρωση της χώρας από τους Γιαπωνέζους και μετά από τους Γάλλους αποικιοκράτες. Το 1945, η χώρα έγινε δημοκρατία με επικεφαλής τον ηγέτη των Βιετμίνχ, τον Χο Τσι Μινχ. Οι Γάλλοι σε μια ύστατη προσπάθεια διατήρησης της εξουσίας, ξεκίνησαν τον επονομαζόμενο Πρώτο Πόλεμο της Ινδοκίνας. Η αποδιοργάνωση όμως του γαλλικού στρατού οδήγησε τον δεκαετή πόλεμο σε τρομακτική πανωλεθρία το 1954, στο Ντιεν Μπιεν Φου. Οι Γάλλοι αναγκάστηκαν να συμμετάσχουν στη διάσκεψη της Γενεύης μαζί με τους Βιετμίνχ, και να δεχτούν να αποχωρήσουν.
Η Διάσκεψη της Γενεύης, υπό την πίεση του Ψυχρού Πολέμου, δεν ήταν παρά μια μεσοβέζικη συμφωνία που χώρισε τη χώρα στα δύο, κατά μήκος του 17ου Παράλληλου` το βόρειο κομμάτι της χώρας έγινε η Λαϊκή Δημοκρατία του Βιετνάμ, το νότιο η Δημοκρατία του Νοτίου Βιετνάμ, ενώ την ενοποίηση της χώρας θα αποφάσιζε ο βιετναμέζικος λαός με δημοψήφισμα το 1956. Οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να προσυπογράψουν τη συμφωνία, και δημιούργησαν ως αντιπερισπασμό το SEATO [το ανάλογο του ΝΑΤΟ στη Νοτιοανατολική Ασία]. Το 1956, μετά από ένα δημοψήφισμα βίας και νοθείας, οι Αμερικάνοι ανέβασαν στην εξουσία τον Ngo Dinh Diem, ο οποίος ξεκίνησε αμέσως εκστρατεία εξολόθρευσης όλων των πολιτικών αντιπάλων. Παρά την αδρή αμερικάνικη βοήθεια σε στρατιωτικούς συμβούλους, τεχνικούς και όπλα, ο Diem το μόνο που πέτυχε ήταν να συνασπίσει εναντίον του τους πάντες: τους φοιτητές, τους διανοούμενους, τους μη κομμουνιστές δημοκράτες, ακόμα και τους Βουδιστές μοναχούς. Βρισκόμαστε πια στις αρχές της δεκαετίας του `60, και η κυβέρνηση Κένεντι πρέπει να αποφασίσει αν θα κλιμακώσει τη βοήθειά της προς το διεφθαρμένο καθεστώς Diem. Εκείνη την εποχή, αλλάζει τακτική η ηγεσία του Βορείου Βιετνάμ` ενώ αρχικά στόχευε στην ενοποίηση της χώρας με πολιτικά μέσα, μετά την τρομοκρατία που εξαπέλυσε ο Diem στον αγροτικό πληθυσμό με την υποχρεωτική μετεγκατάσταση ολόκληρων χωριών, το Ανόι αποφασίζει την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου, των επονομαζόμενων Βιετκόνγκ.
Το καλοκαίρι του 1963, οι αλλεπάλληλες επιθέσεις του Diem εναντίον βουδιστικών μοναστηριών οδήγησαν πολλούς βουδιστές μοναχούς σε αυτοπυρπόληση, ξεσηκώνοντας  έτσι τη διεθνή κοινή γνώμη. Οι ΗΠΑ αποφάσισαν λοιπόν να ανατρέψουν τον Diem στηρίζοντας το πραξικόπημα των στρατηγών Θιέου και Κυ. Λίγο μετά τη δολοφονία του Diem από τους πρώην προστάτες του, ακολούθησε η δολοφονία του Κένεντι. Την προεδρία ανέλαβε ο αντιπρόεδρος Λύντον Τζόνσον, ο οποίος ζήτησε αμέσως από το Κογκρέσο την κλιμάκωση της στρατιωτικής βοήθειας προς το Βιετνάμ. Τότε ήταν που ξεκίνησε η μαζική στράτευση των νεαρών Αμερικανών [κατόπιν επιλογής φυσικά` στο Βιετνάμ πήγαν οι πιο φτωχοί, οι μαύροι και οι λατινοαμερικάνοι, ενώ οι λευκοί της μεσαίας τάξης είχαν τη δυνατότητα να πάρουν αναβολή λόγω σπουδών], γεγονός που πυροδότησε τις μεγάλες αντιπολεμικές διαμαρτυρίες στις ΗΠΑ [1].
Ο Τζόνσον μπροστά στην εξαγριωμένη κοινή γνώμη, πέταξε το μπαλάκι στο διάδοχό του, το Ρεπουμπλικάνο Ρίτσαρντ Νίξον. Ο Νίξον σε μια προσπάθεια να περιορίσει την αιματοχυσία των αμερικανικών δυνάμεων, ξεκίνησε μεγάλης κλίμακας βομβαρδισμούς στο Βόρειο Βιετνάμ αλλά και σε τμήμα του Νότιου, με σκοπό τον αφανισμό των αμάχων που πρόσφεραν υποστήριξη στους Βιετκόνγκ. Τότε ξεκίνησαν οι βομβαρδισμοί με ιδιαίτερα τοξικές ουσίες, με στόχο την καταστροφή των καλλιεργειών και των δασών. Οι ουσίες αυτές, γνωστές ως Agent Blue, Agent Orange και Agent White, περιείχαν μεγάλες ποσότητες διοξίνης, και  προκάλεσαν όχι μόνο τεράστιες καταστροφές στο φυσικό περιβάλλον, αλλά μέσω της τροφικής αλυσίδας έπληξαν εξ ίσου Βιετναμέζους και Αμερικανούς στρατιώτες (με ενδοκρινολογικά και γαστρεντερολογικά προβλήματα, καρκίνους, επιθετικότητα, τάσεις αυτοκτονίας, προβλήματα όρασης και ακοής, γεννήσεις παραμορφωμένων παιδιών). Οι χειρότεροι βομβαρδισμοί έγιναν το Δεκέμβριο του 1972 στο Ανόι και τη Χαϊφόνγκ [2]. Ο Νίξον αντιμέτωπος πια με τη γενικευμένη αντίδραση της αμερικάνικης νεολαίας και της διεθνούς κοινής γνώμης, δέχτηκε να συμμετάσχει στη Διάσκεψη των Παρισίων μαζί με εκπροσώπους των Βιετκόνγκ. Παρά την υπογραφή της συμφωνίας ειρήνης και τη σταδιακή επιστροφή των Αμερικανών στρατιωτών, ο Θιέου αρνήθηκε να συμμορφωθεί και συνέχισε τον πόλεμο για μια διετία ακόμα (1973-1975). Χωρίς άμεση αμερικανική βοήθεια όμως, το παιχνίδι ήταν χαμένο, και στις 29 Απριλίου, οι Βιετκόνγκ μπήκαν στη Σαϊγκόν. Την επομένη μέρα, στις 30 Απριλίου, ολοκληρώθηκε η εκκένωση της πόλης από τους Αμερικανούς και τους συνεργάτες τους, ενώ η ενοποίηση της χώρας έγινε πανηγυρικά την επόμενη χρονιά.
Είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, οι πληγές συνεχίζουν να αιμορραγούν τόσο στο Βιετνάμ - κυρίως - όσο και στις ΗΠΑ. Καθημερινά σκοτώνονται στο Βιετνάμ κατά μέσο όρο πέντε παιδιά, από νάρκες και άλλα πυρομαχικά που έχουν ξεμείνει από την εποχή του πολέμου [στο Βιετνάμ έπεσαν διπλάσιες βόμβες από ότι στον Πρώτο και το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο μαζί], μεγάλο μέρος του φυσικού πλούτου της χώρας είναι κατεστραμμένο οριστικά από τις τοξικές ουσίες, ο πληθυσμός υποφέρει από τις ασθένειες που προκαλεί η διοξίνη, ενώ στις ΗΠΑ υπάρχουν χιλιάδες βετεράνοι του πολέμου ανάπηροι, κατεστραμμένοι ψυχολογικά και ανίκανοι να ενταχθούν πια στην κοινωνία. Στο Δεύτερο Πόλεμο της Ινδοκίνας υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν 1,000,000 βορειοβιετναμέζοι, 500,000 νοτιοβιετναμέζοι και 60,000 Αμερικανοί στρατιώτες, ενώ είναι άγνωστος ο αριθμός των αναπήρων σωματικά και ψυχολογικά, και ανυπολόγιστη η οικολογική καταστροφή.

Σημειώσεις:
[1] Για να καταλάβουμε την αντίδραση των νεαρών Αμερικανών, πρέπει να λάβουμε υπόψη μερικά στοιχεία: Ο μέσος όρος ηλικίας των κληρωτών για το Βιετνάμ ήταν 19 ετών (ενώ στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν 26), η εκπαίδευσή τους ήταν ανεπαρκής για τις κλιματολογικές συνθήκες του Βιετνάμ, ήταν η πρώτη φορά που ο σκοπός του πολέμου ήταν κάτι τόσο ασαφές όσο η ‘κομουνιστική απειλή’, δεν υπήρχε κανένας άμεσος κίνδυνος για τις ίδιες τις ΗΠΑ, και η κοινή γνώμη ήταν σε μεγάλο ποσοστό εναντίον της εμπλοκής στα εσωτερικά μιας τόσο μακρινής χώρας. Οι νεαροί στρατιώτες βρέθηκαν σε ένα πόλεμο όπου δεν υπήρχε πεδίο μαχών και μετόπισθεν, αφού οι μάχες μαίνονταν παντού, και είχαν να αντιμετωπίσουν ένα αόρατο εχθρό, τους αντάρτες. Η ελλιπής εκπαίδευση και η απειρία των αξιωματικών επιπλέον αποδιοργάνωσε τον ηθικό ιστό των αμερικανικών δυνάμεων, με αποτέλεσμα την ευρύτατη χρήση ναρκωτικών, το χαμηλό ηθικό, δολοφονίες, βιασμούς, κλοπές κι αυτοκτονίες σε ποσοστό πρωτάκουστο στην ιστορία του αμερικάνικου στρατού.
[2] Το Δεκέμβριο του 1972, βρισκόταν στο Βόρειο Βιετνάμ και η Joan Baez, που με ένα φορητό κασετόφωνο κατέγραψε τους βομβαρδισμούς. Αυτή η ηχογράφηση βρίσκεται στο δεύτερο μέρος του δίσκου της Where Are You Now, My Son?

Χίλντα Παπαδημητρίου